Hayreddin-i Tokadî hazretleri güzel Anadolu’muzun manevî zenginliğini meydana getiren büyük velîlerden birisidir. Kendisi hakkında tasavvuf kaynaklarında pek fazla bilgi yoktur. Onun hakkındaki bilgilerin çoğu talebesi büyük velî¸ Şaban-ı Velî hazretleri hakkında yazılan menkıbelere ve onunla ilgili olarak yapılan araştırmalara dayanır. Soy ve nesebi büyük müfessir Fahrettin Râzî’ye uzanır.
Tokadî hazretlerinin nerede ve kaç yılında doğduğu tam olarak bilinmemekle beraber mürşidi Çelebi Cemaleddin hazretlerine Tokat’ta iken intisap ettiği¸ talebeliğini Amasya’da devam ettirdiği¸ daha sonra da mürşidinin emri üzerine İstanbul’a geldiği bilinmektedir.
Çelebi Cemaleddin hazretleri ile birlikte bilhassa Amasya’da hayli zaman kalarak¸ yaygın bir irşad hizmeti sergilemişlerdir. Cemaleddin Efendinin Amasya’dan İstanbul’a gitmesi ile Tokadî hazretleri de mürşidi ile birlikte İstanbul’a gitmiş¸ bir yandan onun dergâhında ona hizmet görevini yerine getirirken¸ diğer yandan da zahir ilimleri için İstanbul medreselerinden faydalanmayı ihmal etmemiştir.
Bir müddet sonra da Hayreddin-i Tokadî hazretleri¸ Çelebi Cemaleddin tarafından irşad hizmetleri için Bolu’ya gönderilmiştir. Buradaki ilk dergâhı İmaret Camii yanında olduğu kaynaklarda kaydedilmiştir. Burada uzun yıllar irşada devam eden Hayreddin-i Tokadî her ne hikmetse önceleri kendini gizlemiş¸ halktan uzak yaşamıştır. Onun ne derece büyük bir makama ulaştığını Şaban-ı Velî hazretlerini yetiştirmiş olmasından anlayabiliriz.
İnsanı sevmeyi âcizlerin¸ gariplerin ve mazlumların elinden gönül gözü ile tutmayı kendine şiar edinen Tokadî hazretleri yaratılana¸ Yaratan’dan ötürü şefkat duyan bir sevgi ve şefkat abidesidir. Kendisinin cehrî zikir esasına dayanan halkalarına kalabalık mürîdan zümresi dâhil olup¸ zikirleri büyük bir coşkunlukla geçtiği¸ halkada bulunan nice kimselerin vecde gelerek kendilerini kaybettiği¸ bu cezbelerle yüceliklere erdiklerinden bahsedilmektedir.
Kendilerinden sonra bu görevi daha da geniş sahalara yayarak devam ettiren halifesi Şaban-ı Velî hazretleri¸ 12 sene Bolu’daki dergâhta Tokadî hazretlerinin hizmetlerinde bulunmuştur.
Hayreddin-i Tokadî hazretlerinin irşad hizmetinde bulunduğu devirler¸ tasavvufun Anadolu’da en yaygın olduğu devirlerdir. Bilhassa tasavvuf o devir Osmanlı sarayının harîmine kadar girmiş¸ birçok devlet ricali bazı mürşitlere intisap etmek şerefiyle şereflenmişlerdir. İşte Tokadî hazretleri de böylesi verimli bir irşad çağında gelerek¸ yine verimli bir irşad hizmetinde bulunmuş¸ kendisinden sonraya da o devrin irşad kutuplarından olan talebesi Kastamonulu büyük velî Şaban-ı Velî hazretlerini halife olarak bırakmışlardır.
1535’te vefat eden Hayreddin-i Tokadî hazretlerinin türbesi Bolu ilinin batısında Elmalık Köyü sınırları içinde¸ çevresi her türden asırlık ağaçlarla kaplı doğal bir güzelliğe sahip olan bir tepe üzerindedir.
Bugün Bolu’nun batı cihetine düşen ve şehrin kenarında diyecek kadar yakın bir yerde¸ mütevazı türbesinde ziyaret edilen Tokadî hazretleri¸ Resûl-i Ekrem (s.a.v)’e dayanan o nurlu yolda belli bir iman ve irfan nirengisi olarak o beldeyi şereflendirmektedir.
Yazar Yusuf HALICI